Saim Güngör – Molla Sadrâ’da Tanrı Bilgisi

Sadreddîn Şîrâzî; Yüce Tanrı’nın mümkün varlıklara dair bilgisinin, O’nun yüce zatında resmedilmiş suretler olmadığını, böyle bir söylemin Aristoteles’e ve onu takip eden Meşşâî filozoflara, İbn Sînâ ve Fârâbî’ye ve bu iki filozofu takip eden düşünürlere ait olduğunu ileri sürmüştür. Düşünürümüze göre Stoacılar ve Stoacıları takip eden Sühreverdî el-Maktûl, Allâme Tûsi ve sonra gelenler Tanrı’nın bilgisi konusunda yanlış görüşler ileri sürmüşlerdir. Onlar; Tanrı’nın mümkün varlıklara ait bilgisi ile bu mümkün varlıkların, dış dünyadaki varlıkları bir ve aynı şeydir demişlerdir. Yokluktakilerin bir şey olarak telakki edilmelerini geçersiz kılmak adına Mu’tezile’nin varmış olduğu düşünce tarzı da Şîrâzî’ye göre yanlış ve geçersizdir. Kadim olan bilgi, mümkün bir varlığa ancak o mümkün varlığın meydana gelişi esnasında ilişir diyen Eş’arîler de Şîrâzî’ye göre doğru olmayan bir söyleme sahiptir. Şîrâzî; Tanrı’nın bilgisi hususunda Platon’a nispet edilen görüşe de sıcak bakmaz ve yanlış bulur. Platon, Tanrı’nın her bir bilgisinin kendi başına ve müstakil bir varlığa sahip olduğunu ve bu bilgilerin Tanrı’dan ve maddelerinden ayrı suretler şeklinde tezahür ettiğini ileri sürmüştür. Şîrâzî, Tanrı’nın bilgisi hakkında Porphyrios’un öne sürdüğü yaklaşımın da geçersiz olduğunu düşünmektedir. Porphyrios, Tanrı’nın kendi makulâtı (akledilirleri) ile ittihat edip birleştiğini ileri sürmüştür.
Şîrâzî; Tanrı’nın şeylere dair bilgisinin mertebelerini inayet, kaza, kader, kalem, levh-i mahfuz ve varlık defteri olarak sıralar. Şîrâzî, Meşşâî filozoflar ve onlar gibi düşünenler; özellikle Fârâbî, İbn Sînâ ve öğrencisi Behmenyar söz konusu sıralamada hem fikirdirler.